La grande avocate Bénédicte Ficq, connue pour son combat contre l’industrie du tabac et Tata Steel, est devenue membre d’Extinction Rebellion. « Il est grand temps de dénoncer toute pollution. »
Dit artikel is afkomstig uit Trouw. Elke dag verschijnt een selectie van de beste artikelen uit de kranten en tijdschriften op NU.nl. Daar lees je hier meer over.
Ze liep laatst rond in een Albert Heijn XL. Advocaat Bénédicte Ficq (65) zag daar, tussen de gevulde schappen, scherper dan ooit hoe overconsumptie, luxe en uitputting van bronnen er in een alledaags tafereel uitziet. « De overdaad die je daar tegemoet treedt is duizelingwekkend. Het aanbod is zo groot. Absurd. We zijn volkomen losgeslagen van de natuur. Wij zijn de oorzaak dat milieu en klimaat nu in versneld tempo kapotgaan. »
Nee, ze wil beslist geen heilig boontje uithangen. Ze rekent zichzelf ook voor een zeer belangrijk deel tot de ‘wij’ die het verkeerd deden, het overgrote deel van de maatschappij dat erop los consumeert. « Mijn generatie heeft gedacht: de wereld is oneindig. We zijn onnadenkend omgesprongen met de bronnen die de natuur ons te bieden heeft. Allemaal omdat vertier en consumptie voorop stonden. Zo zijn wij als mens. » Zelf vliegt ze al enkele jaren nauwelijks meer. Maar het bleef aan haar knagen: iedereen leeft zijn leven, terwijl bekend is dat de klimaatcrisis zich aandient.
Om een klimaatramp tegen te gaan
Vandaar die aankondiging. Vlak voor de bezetting van de A12 door de klimaatgroep Extinction Rebellion maakte de advocaat bekend dat ze lid werd. « En nee, ik ben niet aan het radicaliseren », zette ze in een bericht op LinkedIn over haar deelname. Was ze bang om als ‘klimaatgekkie’ weggezet te worden, dat haar reputatie eraan zou gaan? Ze lacht, zittend aan een lange houten vergadertafel in haar advocatenkantoor, in hartje Amsterdam. « Nee, dat interesseert me geen bal. In het ergste geval zullen sommigen zeggen: wat debiel, wat die Ficq doet. Maar ik vind het juist debiel als mensen niet in actie komen. Als ze geen stelling nemen om een klimaatramp tegen te gaan. »
Die symptomen van die ramp zijn er al volop en zullen toenemen als de maatschappij niet ingrijpt tegen fossiele brandstoffen en overconsumptie, zegt Ficq. « Denk aan de overstromingen in Zuid-Limburg. Denk aan de bosbranden vorig jaar in Europa. De bomen zijn aanmaakhoutjes aan het worden. Hoe dichtbij wil je rampen aanschouwen? » Ze kan er met haar hoofd niet bij, zegt ze, dat mensen in deze tijd van het jaar een zomervakantie aan het plannen zijn in Zuid-Europa, wat haar betreft alsof ze onder een steen geleefd hebben. « Mensen: in de maanden juni en juli is het daar één grote barbecue, door droogte en opwarming. » Er is nog een hoop werk te verzetten voordat het besef breed doordringt dat een klimaatcrisis al begonnen is, vindt ze.
Dus zat Ficq daar, op de A12. Samen met een grote groep klimaatactivisten was ze eind januari naar Den Haag gekomen om de snelweg te blokkeren. Doel: een einde eisen aan de geldstromen die de overheid nog altijd pompt in de fossiele energie. Ze kwam in haar uppie naar de snelweg toe, net naast het Malieveld. « Mensen uit mijn omgeving zijn wel bezorgd om het klimaat », zegt ze. Maar een weg blokkeren, dat toch niet. « Het was mijn eerste actie met Extinction Rebellion. » Omdat ze geen groepsmens is, moest ze haar innerlijke zelf aansporen om echt te gaan. Maar eenmaal daar, was de ervaring ‘prettig’.
Je kunt als ouder prima met je kinderen meedoen
« Het is niet dat je een snelweg oprent, zoals sommigen suggereren. Je gaat er in groepjes naar toe. De actie was vooraf bekend. De politie sloot op een goed moment dat stukje aanrijroute van de snelweg af. Wij activisten namen daarna plaats. Er was veel steun van mensen die hogerop toekeken. » Na een uur werd door de politie de mogelijkheid geboden om vrijwillig op te stappen. Wie dat niet deed – velen, onder wie Ficq zelf – werd aangehouden. « Je kunt als ouder prima met je kinderen meedoen aan zo’n actie », zegt Ficq. Het is gemoedelijk, geweldloos en niet gevaarlijk, wil ze maar zeggen.
Ze kan er daarom geen begrip voor opbrengen dat een groepje activisten voorafgaand aan de wegblokkade door de politie werd opgepakt, omdat ze op sociale media opriepen tot deelname. Daarop kwam veel kritiek, van zowel maatschappelijke organisaties als klimaatgroepen. Topman van het OM Gerrit van der Burg verdedigde de arrestaties, gebaseerd op verdenking van opruiing, nadien in een interview met NRC. « Maar we moesten ze wel alle zes tegelijk arresteren, want anders zouden ze hun antwoorden kunnen afstemmen. Er was dus een opsporingsbelang », zei hij onder meer.
« Een rare opmerking », oordeelt Ficq. « Dat argument, dat verdachten hun verklaring niet op elkaar mogen kunnen afstemmen, past in een ingewikkeld strafproces. Een grote drugszaak of zo. In dit geval is dat kletskoek. Want alle activisten hebben hetzelfde verhaal: we willen fossiele subsidies stoppen en opkomen voor het klimaat. Ik kan me best voorstellen dat het OM zijn schaarse politiebestand liever niet inzet voor het opbreken van zo’n bezetting, of bang is voor een aanzuigende werking met relschoppers. Maar zeg dat dan gewoon. » Maar toch, deels was Ficq wel blij met de bijvangst van de commotie. « De actie was bedoeld om aandacht te vragen voor de leefbaarheid van de planeet. Dat heeft zijn uitwerking niet gemist, ook met dank aan het OM », zegt ze met een glimlachje.
De maatschappij moet ingrijpend veranderen
Dat lachje is net zo snel weg als het kwam. Het is haar ernst. Dat merk je aan alles. Ficq gaat niet voor de lol de barricaden op. « Ik maak mij enorme zorgen. Daarom ga ik over tot actie. Want wat doén we nou eigenlijk allemaal tegen de klimaatcrisis? » Korter douchen, de fiets pakken in plaats van de auto. « Allemaal goed », zegt ze. Maar de economie en de maatschappij moeten ingrijpend veranderen, wil de leefbaarheid op aarde gered worden. « We gaan al snel af op de anderhalve graad opwarming. Heel eng », zegt ze.
Vol overtuiging liet ze zich daarom arresteren bij de A12-blokkade. Een poosje hield de politie haar vast, in een sporthal. Ficq zegt aanwijzingen te hebben dat ze geen boete of straf krijgt, maar alleen een aantekening in haar dossier. Dat klinkt mild. Maar vergelijk het even met de aanpak van boeren, die de snelweg blokkeerden. « Dat gebeurde met verkeer op de weg. Er gingen hooibalen in de fik. Er werden betonnen blokken gestort. Zo bezien vind ik de aanpak van Extinction Rebellion scheef, want het optreden bij de gevaarlijke acties van sommige boeren tegen het stikstofbeleid was vaak uiterst voorzichtig. Zo van: anders breekt de hel los. »
Haar kinderen, twee stuks en allebei rond de dertig, vinden het volgens Ficq geweldig dat ze bij Extinction Rebellion zit. De volgende keer, bij de geplande bezetting van de A12 op 11 maart, gaan ze waarschijnlijk mee. « Ook andere mensen uit mijn omgeving overwegen dat. Het werkt besmettelijk. » Binnen haar beroepsgroep heeft Ficq ook geluiden van steun gekregen. « En tuurlijk, er zullen best collega’s zijn die vinden dat je het als advocaat niet kunt maken om de weg te bezetten en je te laten arresteren. » Dat laat haar koud, stelt Ficq.
Mijn moeder hoorde de vogels niet meer
Op stellige toon: « Ik vind dat de klimaatcrisis een noodtoestand is. En als die zich voordoet dan moet je daarnaar handelen. Ook als advocaat. » Eigenlijk is ze vooral persoonlijk gedreven, omdat de natuur haar zo aan het hart gaat. « Ik ben opgegroeid op het platteland in Zuid-Limburg. Ik liep vaak in mijn eentje door de natuur, ik voelde me verbonden. Mijn moeder, een enorme natuurliefhebber, zei na een aantal jaren: Benedicte, ik hoor de vogels hier niet meer. » Natuurherstel in de regio kon dat nooit meer helemaal goedmaken.
De dood van haar moeder, jaren later, was voor Ficq ook een eyeopener, als het gaat om de schade die milieuvervuiling voor de mens aanricht. Niet direct. Terugblikkend pas. « Mijn moeder werd ziek. Bloedkanker was het. Ze konden haar daarvan niet genezen. Ze zei: hoe kon ik nou zo ziek worden? Ik was altijd buiten. » Toen Ficq zich beroepshalve verdiepte in ziekmakende stoffen van de industrie viel een kwartje. « Toen pas stond ik erbij stil. We woonden in Limburg ingesloten tussen DSM, het Duitse Ruhrgebied en de industrie rond Luik. Juist omdat mijn moeder altijd buiten was werd ze ziek. Ze ademde al die vervuiling in. »
Ze kon het niet aanhoren dat bewoners in de regio IJmuiden zich nu nog steeds zorgen moeten maken om hun gezondheid, vanwege industrie om de hoek. De staalfabriek van Tata Steel stoot daar dag en nacht giftige en potentieel zeer ziekmakende stoffen uit. « Mensen worden daar wakker en kijken eerst: hoe staat de wind vandaag? Is het wel een goede dag om de kinderen buiten te laten spelen? Het komt erop neer dat de grote vervuilers kennelijk denken te mogen bepalen welke ongezonde lucht burgers elke dag binnenkrijgen. »
Leidinggevers in de verdachtenbank
Als advocaat staat Ficq meer dan 1200 aangevers bij die aangifte bij het Openbaar Ministerie hebben gedaan van criminele ziekmakende vervuiling door Tata Steel. De politie doet onderzoek of er bewijs is voor een directe relatie tussen verontreiniging van Tata Steel en ziekte bij mensen in de omgeving. Ze hoopt dat het Openbaar Ministerie de feitelijk leidinggevers in de verdachtenbank brengt.
Het moet wel, zo’n strafzaak, zegt Ficq. De politiek is volgens haar niet bij machte gebleken om de vervuiling van Tata afdoende in te perken. « Toezicht en handhaving schieten enorm tekort. Ondertussen is de lobby van Tata effectief. Het bedrijf heeft een enorme kennisvoorsprong op de vaak onervaren politici die het beleid moeten opstellen. Het is voorspelbaar dat je van de politiek zich laat ringeloren. » Onlangs onthulde de Volkskrant dat een belangrijke milieu-inspecteur de overstap maakte van de Omgevingsdienst die Tata moet controleren naar de staalfabrikant zelf. « Onbegrijpelijk. Wat een slecht signaal. Dat zo’n inspecteur wordt weggekocht is een klap in het gezicht bij bezorgde bewoners, die vertrouwden op de controlerende overheid. »
Ficq denkt dat er genoeg juridische munitie is om Tata veroordeeld te krijgen. « Er is al veel bewijs van milieudelicten. De grafietregens, de zwarte sneeuw, elk jaar tweeduizend calamiteiten. » Deze week nog is het bedrijf door de rechtbank veroordeeld voor een aantal milieumisdrijven. Dat de aangifte gedaan is tegen de leidinggevenden van Tata Steel persoonlijk is een bewuste keuze. Daarmee wil ze de onverschilligheid bij CEO’s doorbreken. « Het is heel belangrijk dat feitelijk leidinggevenden weten dat ze persoonlijk strafrechtelijk verantwoordelijk kunnen worden gesteld als ze onnadenkend of onverschillig bezig zijn met vervuilende activiteiten. Dan gaan ze het wel anders doen. »
Vieze bedrijfsonderdelen sluiten
Of het concern de belofte van ‘groen staal’ door de inzet van schone waterstof kan waarmaken, daar heeft de advocaat een hard hoofd in. « Zo’n technologie ontwikkelen kost vele jaren. » Dat de maatschappij veel staal gebruikt en behoeft, dat beseft ze ook wel. « Kijk hier even rond », zegt ze in de vergaderruimte van haar advocatenkantoor. « Deze lelijke stoelen… », zegt ze, wijzend op de stuk of tien vergaderstoelen met stalen frame. Boven de tafel hangt een lamp met stalen, krullende armen.
« De leiding van Tata kan wel zeggen: we bedoelen het goed en hebben mooie groene plannen. Maar dat zullen ze moeten bewijzen door zich groen te gedragen, door vieze bedrijfsonderdelen te sluiten en daadwerkelijk schoon te produceren. Hun primaire inzet is nog steeds: zoveel mogelijk verkopen, winst maken voor het bedrijf en de aandeelhouders. » Daardoor komt verduurzaming als vanzelf op het tweede plan te staan, zegt Ficq. « We zijn grootverbruikers, terwijl de aarde ondertussen kraakt en piept. We zullen er vanaf gegooid worden als we onszelf niet veranderen. En dat hebben we dan geheel aan onszelf te danken. »