« Niemand staat er eigenlijk bij stil, maar als je op een begraafplaats in Marokko rondloopt, bijvoorbeeld in Rabat of Tanger, zijn de oudste graven niet ouder dan een paar honderd jaar, en dan moet je goed zoeken », zegt onderzoeker Khadija Kadrouch-Outmany. Zij promoveerde op islamitische begraafplaatsen in Nederland en België.
« De aarde is in beweging. Als mensen 80 jaar geleden zijn begraven en het grafbezoek niet meer regelmatig is, dan gebeurt het snel dat zo’n graf vervallen raakt en één wordt met de rest van de grond. Als het graf niet meer herkenbaar is, wordt er vaak bovenop begraven. »
Deel begraafplaats nu bushalte
Toen Kadrouch-Outmany voor veldwerk op een begraafplaats in Rabat was, vertelde een functionaris van het ministerie dat de grond rond de bushalte in zijn jeugd nog tot de begraafplaats hoorde. Zonder de lichamen te ruimen, kunnen vervallen graven dus plaatsmaken voor andere doeleinden, zoals een park of bushalte.
Grafrust is in Marokko dan ook meer een emotionele en religieuze kwestie, dan een juridische. Wetten of koopovereenkomsten met specifieke termijnen zijn er niet, waardoor er ruimte ontstaat een graf te ruimen wanneer het ‘genoeg is geweest’. Bijvoorbeeld na 80 jaar.
Etnoloog (cultuurexpert) Sakina Loukili zag het vertrouwen onder Nederlandse Marokkanen in de Marokkaanse overheid dalen, toen tijdens de pandemie het terugbrengen van lichamen van overledenen werd gestaakt. Duidelijk werd: waar het uitvaarten betreft, kun je niet altijd blind vertrouwen op de Marokkaanse overheid. Dat was ook de aanleiding voor de totstandkoming van de Arnhemse islamitische begraafplaats. Daarover straks meer.
Infrastructuur soms boven religie
In Turkije worden ook graven geruimd, maar niet zomaar en niet te snel. De Turkse overheidsorganisatie voor Godsdienstzaken, de Diyanet, schrijft voor dat een graf niet verstoord mag worden tot het eerste lijk helemaal is opgegaan in de aarde en er geen botresten meer te vinden zijn.
Het proces waarbij een lichaam ontbonden raakt hangt samen met allerlei factoren, zoals de zuurgraad in de grond. Nadat het lijk compleet is vergaan mag een ander lijk in hetzelfde graf worden begraven, mits daar noodzaak voor is en het echt niet ergens anders kan.
Vanwege deze gevoeligheid zijn er in de hele islamitische wereld eeuwenoude begraafplaatsen te vinden. Maar dit zijn vaak graven van personen die enig aanzien hebben genoten tijdens hun leven.
Turkse begraafplaatsen maken in het kader van stedelijke veranderingen soms plaats voor andere behoeftes van de samenleving. De Turkse wet biedt mogelijkheden om graven te ruimen. In de praktijk leiden infrastructurele projecten of andere bouwwerken, waarvoor begraafplaatsen moeten worden verplaatst, tot rechtszaken. Een aantal begraafplaatsen in Istanboel moet bijvoorbeeld weg als een megaproject van president Erdogan, genaamd Kanal Istanboel, wordt doorgezet.
« Ne vous contentez pas de faire signe de la main »
Bien qu’en pratique il arrive qu’éternel ne soit pas éternel, ce besoin demeure chez les musulmans. Kadrouch-Outmany : « Pour les musulmans, la tombe est la première station de l’au-delà, il y a un contexte religieux autour d’elle. Éternel est un temps assez long et contredit tout ce qui est insignifiant sur la terre. l’importance émotionnelle et religieuse pour les musulmans est vraiment réelle. Vous ne pouvez pas simplement rejeter ce besoin.
Néanmoins, lors de ses recherches sur les cimetières, Kadrouch-Outmany s’est également entretenue avec des musulmans satisfaits de la manière dont les Pays-Bas organisent le repos éternel. « Si vous achetez des droits funéraires aux Pays-Bas, vous savez toujours où vous en êtes d’un point de vue juridique. C’est une question formelle. »
Et puis Arnhem ?
Et qu’en est-il du cimetière d’Arnhem, où en tant que musulman, vous payez une fois 4600 euros pour un repos funéraire sans fin ? Est-ce que l’éternité existe vraiment pour l’éternité ?
Quoi qu’il en soit, c’est le plan. L’un des initiateurs, Saïd Bouharrou, explique : « Nous n’allons pas placer de nouveaux corps dans une tombe existante, comme cela se fait dans d’autres pays, encore moins les nettoyer ou les réenterrer. Ensuite, nous détruirions le reste de la tombe. Lorsque les 17 000 tombes sont pleines, l’intention est de chercher de nouveaux emplacements.
Bouharrou dit qu’il existe également diverses façons de s’assurer que ce terrain reste un cimetière même après des centaines d’années. Premièrement, le terrain appartient au cimetière et non à la municipalité. De plus, le secteur est officiellement désigné comme cimetière dans le plan de zonage municipal.
De plus, il a été stipulé en droit civil chez le notaire que les futurs propriétaires ne peuvent pas simplement faire autre chose avec le terrain. La fondation derrière le cimetière sera entre les mains des proches des personnes enterrées. Ce n’est qu’avec le consentement de tous les propriétaires que ces types d’obligations légales strictes peuvent être modifiées. Ils ne voudraient probablement pas ça.
Le cimetière est également situé dans une zone protégée Natura 2000 en bordure de la Veluwe. C’est déjà une réserve naturelle protégée. Des arbres et des plantes seront plantés dans le cimetière. La législation néerlandaise sur la nature fournira donc une couche supplémentaire de protection contre les changements à long terme.
2:05