‘Riefenstahl’ Belgeseli Hitler’in En Sevdiği Yönetmenin Efsanelerini Parçalıyor

2003 yılında 101 yaşında ölen Leni Riefenstahl, cesurca yenilikçi belgeselleriyle “Hitler’in en sevdiği yönetmen” olarak Google’da sonsuza dek aranabilir. İradenin Zaferi1934’te Nürnberg’deki Nazi mitingi hakkında ve Olimpiya1936 Berlin Olimpiyatları hakkında. Eşit ölçüde hem beğenilen hem de kötü şöhretli olan —öncü bir dahi miydi, bir Nazi propagandacısı mıydı yoksa her ikisi miydi?— Riefenstahl, yeteneğinin siyasi görüşlerinden ayrılıp ayrılamayacağı konusunda bir hayranlık ve tartışma konusu olmaya devam ediyor.

Tam olarak bu görüşlerin ne olduğu, Riefenstahl’ın Hitler ve Holokost hakkında ne bildiği ve bunları ne zaman bildiği, bu tartışmanın ve sayısız kitap ve belgeselin konusunun anahtarıdır. Bu, merkezdeki sorudur RiefenstahlAlman film yapımcısı Andres Veiel’in yeni belgeseli (Kara Kutu BRD).

Belgesel, Leni Riefenstahl’ın altın madalya kazandığı Venedik Film Festivali’nde yarışma dışı olarak gösteriliyor. İradenin Zaferi 1935’te en iyi film dalında en büyük ödül olan Coppa Mussolini’yi kazandı Olimpiya 1938 yılında Beta Sinema dünya çapında satışları yönetiyor Riefenstahl.

Veiel, film için Riefenstahl’ın kişisel arşivlerine, yaklaşık 700 kutu günlük, yazışma, özel fotoğraf ve kayıtlı telefon görüşmelerine erişebildi. Bazı bilindik konuları ele alırken, film bugüne kadar hiçbir Riefenstahl belgeselinin yapmadığı bir şeyi yapmaya çalışıyor: Yönetmenin psikolojik bir portresini ve onun aracılığıyla Veiel’ın “faşizmin baştan çıkarıcı doğası” dediği şeyin hem 1930’lardaki versiyonunu hem de günümüzün güncellenmiş versiyonlarını sunmak.

“Arşivlerinde bulduğumuz şeyler çok güncel, şu anda olup bitenlerle çok alakalıydı, ister kahramanca milliyetçiliğin bir biçimine dair görüşü, ister üstün olanın, muzaffer olanın güzelliğini kutlaması, ister zayıf ve hasta olanlara olan küçümsemesi olsun,” diyor Veiel. “Bize faşizmin bir prototipine dair derin bir bakış açısı, sadece Almanya’da değil, Avrupa genelinde ve Amerika Birleşik Devletleri’nde de gördüğümüz yükselen sağcı hareketler hakkında bir şeyler anlama şansı verdi.”

Veiel, Riefenstahl’ın gerçek bir Nazi taraftarı mı, yoksa sadece bir fırsatçı mı olduğu konusunun çözülmesi gerektiğini düşünüyor.

“O fırsatçı bir sanatçı değildi, sanata çok derinden dahil olmuştu. [Nazi] ideolojisi, sadece estetiğinde, gücü ve kahramanlığı kutlayarak ve zayıflara, hastalara ve sözde yabancılara duyduğu küçümsemeyle değil, gerçek anti-semitik inançlarıyla da… 1934’te verdiği bir röportajı bulduk [British newspaper] Günlük Ekspresorada oku dedi [Hitler‘s autobiography] Kavgam 1931’de bile. ‘Bir sayfadan sonra, coşkulu bir nasyonal sosyalist oldum,’ diyor. Hayatı boyunca inkar ettiği bir şey.”

Savaştan sonra arkadaşları ve meslektaşlarıyla yaptığı yazışmalarda ve kaydedilen telefon görüşmelerinde, Hitler’in mimarı, aynı zamanda “Nazi sanatçısı” olan mimar (ve 2. Dünya Savaşı Silahlanma Bakanı) Albert Speer dahil, Riefenstahl pişmanlık veya gönül değişikliği belirtisi göstermiyor. Sadece tarzının ve eski ideolojisinin gözden düşmesinden pişmanlık duyuyor.

“Bir tanesinde aslında şöyle diyor: ‘Bir veya iki nesil sonra olacak [to rehabilitate Nazism in Germany]” diyor Veiel. “Ve şimdi o iki nesil sonra sağın tekrar yükseldiğini görüyorsunuz.”

Çoğu Riefenstahl Yönetmenin 2. Dünya Savaşı’ndan sonra Müttefikler tarafından Nazi sempatizanı ilan edilmesi (asla parti üyesi olmamasına rağmen) ve yönetmen olarak iş bulmakta yaşadığı zorluklara odaklanıyor. Riefenstahl belgeselcinin hikayesinin kurbanı olduğunu açıkça hissettiğini gösteriyor. Önemli bir sahnede, Riefenstahl’ın 1970’lerde bir Alman talk show’unda, bir sunucu ve Holokost hakkında hiçbir şey bilmediği iddiasını sorgulayan Alman çağdaşları tarafından karşı karşıya getirildiği görüntüleri görüyoruz. Riefenstahl tereddüt etmiyor ve savaştan sonra toplama kampları hakkında hiçbir şey bilmediğini protesto ediyor.

“Bir noktada seyirciye dönüyor ve – unutmayın, o aslında bir aktristi, [in pre-war German “mountain movies” like The Blue Light]— ve gözlerinde yaşlar var. O mükemmel bir kurban” diyor yapımcı Sandra Maischberger Reifenstahl ve Reifenstahl’ın 100. doğum günü vesilesiyle onunla röportaj yapan tanınmış bir Alman TV sunucusu. “Tepkiler muazzamdı. İzleyicilerden onu destekleyen bir sürü mektup ve telefon aldı. Bunu gördüğümde, benim için gerçek bir şok oldu. Alman vatandaşlarıma olan inancımı kaybettim. O zamanlar bu kadar çok izleyici nasıl onun yalanlarına kanabilirdi? 60’lar ve 70’lerin savaş sonrası Almanya’sının teşhisi gibi hissettirdi.”

“500 izleyici mektubu vardı ve hepsini okudum,” diyor Veiel. “Hepsi Leni Riefenstahl’ı kutluyordu. O talk show ve izleyicilerin buna tepkisi onun için bir tür rönesans, savaş sonrası Almanya’da bir yeniden doğuş başlattı. Sanatçı Leni Riefenstahl kutlanmaya başlandı.”

Bu kutlama neredeyse ölümüne kadar devam etti. Efsanevi New Yorklu yorumcu Pauline Kael, İradenin Zaferi Ve Olimpiya “Bir kadının yönettiği en iyi iki film.” 1974’teki ilk Telluride Film Festivali, Riefenstahl’ı öncü bir “feminist” film yapımcısı ve kadın yönetmenler için bir rol modeli olarak onurlandırdı. Farklı zamanlarda, Jodie Foster, Paul Verhoeven, Steven Soderbergh ve Madonna, hepsi onun biyografik filmini çekmekle ilgilendiler. (Riefenstahl’ın Verhoeven’a Foster’ın “beni oynayacak kadar güzel” olmadığını söylediği ve bunun yerine Sharon Stone’u kadroya almasını önerdiği bildirildi.)

Riefenstahl, Nazizmin karanlık tarafından habersiz saf bir dahi olarak efsanesini güçlendirerek, kendi tarihinin versiyonunu savunmaya devam etti. Ray Müller’in 1993 belgeseli Leni Riefenstahl’ın Muhteşem, Korkunç Hayatı — onun onayı ve editoryal kontrolüyle yapıldı. En iyi sanat belgeseli dalında Uluslararası Emmy kazandı. Veiel’in filminde birkaç klip yer alıyor Harika, Korkunç HayatMüller’in, Riefenstahl’ın sorularına itiraz ederek devam etmeyi reddettiği ve Müller’e çekimi durdurması için bağırdığı röportajlarının yayınlanmamış görüntüleri de dahil.

Eğer biri onun olaylara ilişkin versiyonuna meydan okumaya cesaret ederse, Riefenstahl gösterileri, sanatçı dava açmakta da hızlı davrandı. 2002’de, ölümünden bir yıl önce, Riefenstahl belgeselci Nina Gladitz’i Gladitz’in belgeselinin yayınlanmasını engellemek için mahkemeye verdi Karanlık ve Sessizlik ZamanıTV belgeselinde, dizide figüran olarak çalışan Roma ve Sinti ile yapılan röportajlar yer aldı. OvalarRiefenstahl’ın 1940’ta üzerinde çalışmaya başladığı Hitler’in en sevdiği operanın uzun metrajlı uyarlaması (sonunda 1954’te bitirecekti). Reifenstahl figüranları yakındaki bir toplama kampından bizzat seçti. Daha sonra hepsinin savaştan sağ kurtulduğunu iddia edecekti. Aslında, bunların yaklaşık 100’ünün Auschwitz’de gazla öldürüldüğü biliniyor veya inanılıyor, bu da Holokost’ta katledilen yüz binlerce Roman’ın bir kısmı.

Gladitz’in belgeseli mahkemede oynatıldığında, Riefenstahl gösterimi yarıda keserek “Yalanlar! Yalanlar!” diye bağırdı. Ancak kanıtlarla karşı karşıya kalınca, ilk iddialarını geri çekti. Ancak Gladitz, Riefenstahl’ın Sinti’leri kamplardan kurtarmaya bizzat söz verdiği iddiasını kanıtlayamadığı ve Gladitz’in bu röportajı düzenlemeyi reddettiği için Karanlık ve Sessizlik Zamanıfilm hiç yayınlanmadı.

“Elbette Auschwitz’i biliyordu ve biliyordu [the Romani extras] Veiel, “öldürüldü ve o bunu inkar etti” diyor. “Bunu hayatı boyunca bastırma, inkar etme ve yalan söylemenin garip bir karışımıyla inkar etti.”

Veiel, Almanya’nın en kötü şöhretli propagandacısının psikolojik portresini çizerek, Riefenstahl Ayrıca faşizmin kalıcı, korkutucu çekiciliğine dair bir fikir veriyor.

“Bu, baştan çıkarılmanın ne kadar kolay olduğuyla ilgili bir hikaye,” diyor, “çünkü hikayesinde herhangi bir film yapımcısı için bir rüya gibi görünen unsurlar var: Filminizi yapmak için sınırsız bir bütçe aldığınızı hayal edin! Cazibesini hayal edebiliyorum. Savaşta general olan babamı düşünmeliyim. [Nazi SS leader Heinrich] Himmler Rus cephesindeydi ve çok fazla avantajı vardı. Baştan çıkarılmıştı. Bu yüzden bu benim boğuşmam gereken çok kişisel bir soru.”