NASA’nın 2001 Mars Odyssey yörünge aracı, 11 Mart 2024’te güneş sistemindeki en yüksek yanardağ olan Olympus Mons’un bu tek görüntüsünü yakaladı. Görüntü, yanardağın benzersiz bir görüntüsünü sağlamanın yanı sıra, bilim insanlarının bulutlar ve toz dahil olmak üzere atmosferdeki farklı malzeme katmanlarını incelemesine yardımcı oluyor. Kaynak: NASA/JPL-Caltech/ASU
23 yıllık yörünge aracı, astronotların uzay aracında gördüklerine benzer şekilde Kızıl Gezegen’in ufukta görünen görüntülerini alıyor. Uluslararası Uzay istasyonu Dünya’nın üstünde görün.
NASA2001’in Mars Odyssey yörünge aracı, Mars etrafındaki 100.000. yörüngesini kutluyor ve Olympus Mons’un yakın zamandaki ufuk çekimi gibi değerli veriler ve çarpıcı görüntüler sağlıyor. NASA’nın Jet Propulsion Laboratuvarı tarafından yönetilen görev, Mars yüzeyinin ve atmosferinin benzersiz perspektiflerini yakalamak için yenilikçi teknikler kullanıyor ve bilimsel anlayışa ve gelecekteki keşiflere yardımcı oluyor.
Bir Önemli An Kutluyoruz: 100.000 Mars Yörüngesi
NASA’nın en uzun ömürlü Mars robotu yakın zamanda yeni bir dönüm noktasına ulaştı. 30 Haziran’da 23 yıl önce fırlatıldığından beri Kızıl Gezegen etrafında 100.000 turunu tamamladı. Bu süre zarfında, 2001 Mars Odyssey yörünge aracı Mars yüzeyindeki mineralleri ve buzları haritalıyor, gelecekteki görevler için iniş yerleri belirliyor ve NASA’nın keşif araçlarından ve iniş araçlarından Dünya’ya veri iletiyordu.
Bilim insanları yakın zamanda yörünge aracının kamerasını kullanarak güneş sistemindeki en yüksek yanardağ olan Olympus Mons’un çarpıcı yeni bir görüntüsünü çekti. Görüntü, Odyssey ekibinin gezegenin ufkunun yüksek irtifa görüntülerini sağlama yönündeki devam eden çabasının bir parçası. (Bu görüntülerden ilki 2023’ün sonlarında yayınlandı.) Dünya astronotlarının Uluslararası Uzay İstasyonu’na (ISS) binerkenki bakış açısına benzer şekilde, görüntü bilim insanlarının Mars’taki bulutlar ve havadaki toz hakkında daha fazla bilgi edinmesini sağlıyor.
Burada, Güneş Sistemi’ndeki bilinen en büyük yanardağ olan Olympus Mons’un Viking 1 Orbiter tarafından çekilen dijital bir mozaiği gösterilmektedir. 27 kilometre yüksekliğindedir, tabanında 600 kilometreden fazla ve 6 km yüksekliğe kadar iyi tanımlanmış bir uçurumla çevrilidir. Lav akıntıları yer yer uçurumun üzerinden geçmektedir. Yanardağı çevreleyen ovaların çoğu Olympus Mons’un sırtlı ve oluklu ‘halesi’ ile kaplıdır. Halenin kökeni tartışmalıdır, ancak atalardan kalma bir yanardağın yamaçlarından kayan yerçekimi ile ilgili olabilir. Zirve kalderası (merkezi çöküntü) yaklaşık 3 km derinliğinde ve 25 km genişliğindedir. Muhtemelen, yan püskürmelerden kaynaklanan magmanın boşaltılmasının ardından tekrarlayan çökmelerden oluşmuştur. Kaynak: NASA/JPL-Caltech/USGS
11 Mart’ta çekilen en son ufuk görüntüsü, Olympus Mons’u tüm ihtişamıyla yakalıyor. 373 mil (600 kilometre) boyunca uzanan bir tabana sahip kalkan yanardağı, 17 mil (27 kilometre) yüksekliğe kadar yükseliyor.
“Normalde Olympus Mons’u yukarıdan dar şeritler halinde görürüz, ancak uzay aracını ufka doğru çevirerek manzaranın üzerinde ne kadar büyük göründüğünü tek bir görüntüde görebiliriz,” dedi Odyssey’nin proje bilimcisi, Güney Kaliforniya’daki NASA Jet Propulsion Laboratory’den (JPL) ve görevi yöneten Jeffrey Plaut. “Görüntü muhteşem olmakla kalmıyor, aynı zamanda bize eşsiz bilimsel veriler de sağlıyor.”
NASA’nın Mars Odyssey yörünge aracı, Mars’ta su ve sığ gömülü buz tespit etmek ve gezegenin radyasyon ortamını incelemek için 2001’de Mars’a geldi. Odyssey, Mars Keşif Programı’nın kırmızı gezegenin robotik keşfine yönelik uzun vadeli çabasının bir parçasıdır. Kaynak: NASA/JPL-Caltech
Bu tür görüntüler bulutların ve tozun dondurulmuş görüntüsünü sunmanın yanı sıra, birçok mevsim boyunca alındığında bilim insanlarına Mars atmosferi hakkında daha ayrıntılı bir anlayış sağlayabilir.
Atmosferin dibindeki mavimsi beyaz bir bant, toz fırtınalarının tipik olarak başladığı erken sonbahar döneminde bu konumda ne kadar toz bulunduğunu ima ediyor. Bunun üstündeki morumsu katman muhtemelen gezegenin kırmızı tozunun bazı mavimsi su buzu bulutlarıyla karışımından kaynaklanıyordu. Son olarak, görüntünün üst kısmına doğru, su buzu bulutlarının gökyüzüne yaklaşık 31 mil (50 kilometre) kadar ulaştığı mavi-yeşil bir katman görülebilir.
Bu infografik, NASA’nın 2001 Mars Odyssey yörünge aracının Kızıl Gezegen etrafındaki 23 yıllık operasyonunda ne kadar veri ve kaç görüntü topladığını vurgulamaktadır. Kaynak: NASA/JPL-Caltech
Fotoğrafı Nasıl Çektiler
Adını Arthur C. Clarke’ın klasik bilimkurgu romanı “2001: Bir Uzay Destanı”ndan alan yörünge aracı, sahneyi Termal Emisyon Görüntüleme Sistemi veya “Termal Emisyon Görüntüleme Sistemi” adı verilen ısıya duyarlı bir kamera ile yakaladı. TEMATempe’deki Arizona Eyalet Üniversitesi’nin inşa ettiği ve işlettiği. Ancak kameranın yüzeye bakması amaçlandığı için, ufuk çekimi yapmak ekstra planlama gerektirir.
Odyssey, uzay aracının etrafına yerleştirilen iticileri ateşleyerek THEMIS’i yüzeyin farklı noktalarına yöneltebilecek veya hatta yavaşça dönerek Mars’ın minik uyduları Phobos ve Deimos’u görüntüleyebilecek.
Son ufuk görüntülemesi, yıllar önce NASA’nın inişleri sırasında bir deney olarak tasarlanmıştı. Anka kuşu 2008’deki görev ve 2012’deki Curiosity keşif aracı. Bu görevlerden önce ve sonra gerçekleştirilen diğer Mars inişlerinde olduğu gibi, Odyssey uzay aracı yüzeye doğru ilerlerken veri aktarımında önemli bir rol oynadı.
NASA’nın Mars Odyssey yörünge aracının yardımcı proje bilimcisi Laura Kerber, uzay aracının Mayıs 2023’te Uluslararası Uzay İstasyonu’nun Dünya’ya bakışına benzer bir Kızıl Gezegen manzarasını nasıl ve neden yakaladığını açıklıyor. Kaynak: NASA/JPL-Caltech
Hayati mühendislik verilerini Dünya’ya iletmek için Odyssey’nin anteninin yeni gelen uzay aracına ve iniş elipslerine doğru yöneltilmesi gerekiyordu. (Aşağıdaki resme bakın.) Bilim insanları, Odyssey’nin anteninin görev için konumlandırılmasının THEMIS’in gezegenin ufkuna doğru yöneltileceği anlamına geldiğini fark ettiklerinde meraklandılar.
“Sadece kamerayı açıp nasıl göründüğüne bakmaya karar verdik,” dedi Denver’daki Lockheed Martin Space’ten Odyssey’nin görev operasyonları uzay aracı mühendisi Steve Sanders. Lockheed Martin, Odyssey’i inşa etti ve JPL’deki görev liderleriyle birlikte günlük operasyonları yürütmeye yardımcı oluyor. “Bu deneylere dayanarak, gezegenin etrafında dolaşırken THEMIS’in görüş alanının ufukta merkezlenmesini sağlayan bir dizi tasarladık.”
Bu açıklamalı görüntü, Mars’a yapılan beş NASA görevi için iniş elipslerini göstermektedir. İniş elipsi, bir sondanın gezegene yaklaşırken yörüngesine göre inmesinin beklendiği bölgedir. Daha küçük bir iniş elipsi, mühendislerin sondanın beklenen yörüngesinin daha kesin bir modelini oluşturdukları anlamına gelir. Burada gösterilen dört elips, Perseverance Mars gezgini, Curiosity Mars gezgini, InSight Mars iniş aracı, Phoenix iniş aracı ve Mars Pathfinder sondası içindir. Kaynak: NASA/JPL-Caltech
Uzun Bir Uzay Destanının Sırrı
Odyssey’in Dünya dışındaki bir gezegenin yörüngesinde sürekli olarak en uzun süre görev yapan misyon olmasının sırrı nedir?
Sanders, “Fizik bizim için zor işlerin çoğunu yapıyor,” dedi. “Ancak tekrar tekrar yönetmemiz gereken incelikler var.”
Bu değişkenler yakıt, güneş enerjisi ve sıcaklığı içerir. Odyssey’in yakıtını (hidrazin gazı) idareli kullandığından emin olmak için, mühendisler uzay aracının yakıt göstergesi olmadığı için ne kadar yakıt kaldığını hesaplamak zorundadır. Odyssey, aletlerini ve elektroniklerini çalıştırmak için güneş enerjisine güvenir. Bu güç, uzay aracı yörünge başına yaklaşık 15 dakika boyunca Mars’ın arkasında kaybolduğunda değişir. Ve tüm Odyssey aletlerinin düzgün çalışması için sıcaklıkların dengede kalması gerekir.
“Bu kadar uzun bir süre boyunca bir görevi devam ettirebilmek için bilimsel planlama ve yürütmenin tarihsel zaman çizelgesini ve yenilikçi mühendislik uygulamalarını korumak için dikkatli bir izleme gerekir,” dedi Odyssey’nin JPL’den proje yöneticisi Joseph Hunt. “Önümüzdeki yıllarda daha fazla harika bilimsel veri toplamayı dört gözle bekliyoruz.”