Bu sanatçının konsepti, beyaz cüce bir yıldızın kırmızı dev arkadaşından malzeme çektiği nova sistemi HM Sagittae’yi (HM Sge) gösteriyor. Bu, cücenin etrafında alev alev yanan bir sıcak disk oluşturur; bu disk, kırmızı devden gelen hidrojenin yoğunlaşması ve bir devrilme noktasına ulaşmasıyla beklenmedik şekilde spontane bir termonükleer patlamaya maruz kalabilir. Eş yıldızlar arasındaki bu havai fişekler, ikili sistemlerdeki yıldız evriminin fiziği ve dinamikleri hakkında fikir vermesi nedeniyle gökbilimciler için büyüleyicidir. Katkıda bulunanlar: NASA, ESA, Leah Hustak (STScI)
Hubble Teleskobu Hâlâ Olağanüstü Sıcak Olan Yıldız Sistemini Yeniden Ziyaret Ediyor
Dünyamızın muhteşem sarmal yapısına şöyle bir bakabilseydik Samanyolu Galaksinin çok yukarılarından baksaydık ve milyonlarca yılı saniyelere sıkıştırsaydık, bir stadyum etkinliğinde kameraların patlayan flaşları gibi kısa ışık patlamaları görürdük. Bunlar, yanmış bir yıldızın bulunduğu novalardır. Beyaz cüceyörüngesinde dönen şişkin bir kırmızı dev arkadaşından gaz alıyor. Bu olayların en tuhaflarından biri 1975 yılında HM Sagittae adlı bir novanın 250 kat daha parlak hale gelmesiyle yaşandı. Novaların sıklıkla yaptığı gibi hiçbir zaman tamamen kaybolmadı, ancak onlarca yıldır parlaklığını korudu. En son Hubble gözlemleri sistemin ısındığını ancak paradoksal olarak biraz söndüğünü gösteriyor.
Simbiyotik yıldız Mira HM Sge’nin Hubble Uzay Teleskobu görüntüsü. Yay takımyıldızında 3.400 ışıkyılı uzaklıkta yer alan bu yıldız, bir kırmızı dev ve bir beyaz cüce arkadaşından oluşuyor. Yıldızlar birbirine Hubble’ın çözemeyeceği kadar yakın. Malzeme kırmızı devin üzerinden sızıp cücenin üzerine düşüyor, bu da onu son derece parlak hale getiriyor. Bu sistem ilk kez 1975’te bir nova olarak parladı. Kırmızı bulutsu, yıldız rüzgarının kanıtıdır. Bulutsunun çapı yaklaşık dörtte bir ışık yılıdır. Katkıda bulunanlar: NASA, ESA, Ravi Sankrit (STScI), Steven Goldman (STScI), Joseph DePasquale (STScI)
Hubble Uzay Teleskobu 40 Yıl Önce Patlayan Bir Yıldızın Etrafında Sürprizler Buldu
Gökbilimciler galaksimizdeki en tuhaf ikili yıldız sistemlerinden birini, parlak ve uzun ömürlü bir nova olarak sahneye çıktıktan 40 yıl sonra, yeni verileri kullanarak yeniden ziyaret ettiler. NASAHubble Uzay Teleskobu ve kullanımdan kaldırılan SOFIA’nın (Kızılötesi Astronomi için Stratosferik Gözlemevi) yanı sıra diğer görevlerden elde edilen arşiv verileri. Bir nova, parlaklığını aniden büyük ölçüde artıran ve daha sonra genellikle birkaç ay veya yıl içinde eski belirsizliğine dönen bir yıldızdır.
HM Sge’nin Olağandışı Davranışı
Nisan ve Eylül 1975 arasında, ikili sistem HM Sagittae (HM Sge) 250 kat daha parlak hale geldi. Daha da sıra dışı olanı, novaların sıklıkla yaptığı gibi hızla yok olup gitmemesi, aksine onlarca yıldır parlaklığını korumasıdır. Son zamanlarda yapılan gözlemler sistemin ısındığını ancak çelişkili bir şekilde biraz söndüğünü gösteriyor.
HM Sge, bir beyaz cüce ile şişkin, toz üreten dev bir yoldaş yıldızın birbirlerinin etrafında eksantrik bir yörüngede olduğu ve beyaz cücenin dev yıldızdan akan gazı yuttuğu özel bir simbiyotik yıldız türüdür. Bu gaz, beyaz cücenin etrafında alev alev yanan bir sıcak disk oluşturuyor; bu disk, devden gelen hidrojenin yüzeyde yoğunlaşması ve bir devrilme noktasına ulaşması nedeniyle beklenmedik bir şekilde kendiliğinden bir termonükleer patlamaya maruz kalabiliyor. Eş yıldızlar arasındaki bu havai fişekler, ikili sistemlerdeki yıldız evriminin fiziği ve dinamikleri hakkında bilgi sağlayarak gökbilimcileri büyülüyor.
“Yeni verileri ilk gördüğümde şunu düşündüm: ‘Vay canına, Hubble UV spektroskopisi bunu yapabiliyor!’ – Demek istediğim muhteşem, gerçekten muhteşem.”
— Ravi Sankrit, Gökbilimci
2021’de Gözlemlenen Değişiklikler
Baltimore’daki Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü’nden (STScI) Ravi Sankrit, “1975 yılında HM Sge, sıradan bir yıldız olmaktan, bu alandaki tüm gökbilimcilerin baktığı bir şeye dönüştü ve bir noktada bu hareketlilik yavaşladı” dedi. 2021’de STScI’dan Steven Goldman, Sankrit ve işbirlikçileri Hubble ve SOFYA Son 30 yılda HM Sge’de kızılötesinden ultraviyoleye (UV) kadar ışık dalga boylarında nelerin değiştiğini görmek için.
Hubble’dan alınan 2021 ultraviyole verileri, 1990’da daha önce yayınlanan spektrumlarda bulunmayan, yüksek derecede iyonize magnezyumun güçlü bir emisyon çizgisini gösterdi. Bu çizginin varlığı, beyaz cücenin ve birikim diskinin tahmini sıcaklığının 400.000 dereceden daha düşük bir seviyeye çıktığını gösteriyor. Fahrenhayt 1989’da şimdi 450.000 Fahrenheit derecenin üzerine çıktı. Yüksek derecede iyonize olmuş magnezyum çizgisi, UV spektrumunda görülen birçok çizgiden biridir ve birlikte analiz edilmesi sistemin enerjisini ve son otuz yılda nasıl değiştiğini ortaya çıkaracaktır.
Sankrit şöyle dedi: “Yeni verileri ilk gördüğümde, ‘Vay canına, Hubble UV spektroskopisi bunu yapabiliyor!’ – Demek istediğim muhteşem, gerçekten muhteşem.”
SOFIA, bir test uçuşu sırasında teleskop kapısı açık halde karla kaplı Sierra Nevada dağlarının üzerinde süzülüyor. SOFIA, değiştirilmiş bir Boeing 747SP uçağıdır. SOFIA, 2014 yılında tam operasyonel kapasiteye ulaştı ve son bilim uçuşunu 29 Eylül 2022’de tamamladı. Kredi: NASA/Jim Ross
SOFIA’dan Veriler
Ekip, NASA’nın 2022’de kullanımdan kaldırılan uçan teleskopu SOFIA’dan alınan verilerle sistemin içinde ve çevresinde akan su, gaz ve tozu tespit edebildi. Kızılötesi spektral veriler, bol miktarda toz üreten dev yıldızın patlamadan sadece birkaç yıl sonra normal davranışına döndüğünü ancak son yıllarda sönükleştiğini gösteriyor ki bu da açıklanması gereken bir başka bilmece.
SOFIA ile gökbilimciler suyun saniyede yaklaşık 30 kilometre hızla hareket ettiğini görebildiler; bunun beyaz cücenin etrafındaki cızırtılı birikim diskinin hızı olduğundan şüpheleniyorlar. Dev yıldızı beyaz cüceye bağlayan gaz köprüsünün şu anda yaklaşık 2 milyar mil uzunluğunda olması gerekiyor.
Ekip ayrıca, teleskopik gözlerin HM Sge’de tutulmasına yardımcı olan dünyanın her yerinden amatör gökbilimcilerle işbirliği yapmak üzere AAVSO (Amerikan Değişken Yıldız Gözlemcileri Birliği) ile birlikte çalışıyor; sürekli izlemeleri, 40 yıl önceki patlamadan bu yana görülmemiş değişiklikleri ortaya çıkarıyor.
Simbiyotik yıldız Mira HM Sge’nin pusula ve ölçek çubuğuyla birlikte Hubble Uzay Teleskobu görüntüsü. Yay takımyıldızında 3.400 ışıkyılı uzaklıkta yer alan bu yıldız, bir kırmızı dev ve bir beyaz cüce arkadaşından oluşuyor. Yıldızlar birbirine Hubble’ın çözemeyeceği kadar yakın. Malzeme kırmızı devin üzerinden sızıp cücenin üzerine düşüyor, bu da onu son derece parlak hale getiriyor. Bu sistem ilk kez 1975’te bir nova olarak parladı. Kırmızı bulutsu, yıldız rüzgarının kanıtıdır. Bulutsunun çapı yaklaşık dörtte bir ışık yılıdır. Katkıda bulunanlar: NASA, ESA, Ravi Sankrit (STScI), Steven Goldman (STScI)
HM Sge’nin Nadirliği ve Önemi
“HM Sge gibi simbiyotik yıldızlar galaksimizde nadirdir ve nova benzeri bir patlamaya tanık olmak daha da nadirdir. Bu eşsiz olay, onlarca yıldır astrofizikçiler için bir hazinedir” dedi Goldman.
Ekibin araştırmasının ilk sonuçları yayınlandı. Astrofizik Dergisive Sankrit, Amerikan Astronomi Topluluğu’nun Madison, Wisconsin’deki 244. toplantısında UV spektroskopisine odaklanan araştırmasını sunuyor.
Referans: Steven R. Goldman, Ravi Sankrit, Edward Montiel, Sean Garner, Nathan Wolthuis ve Nicole Karnath tarafından yazılan “SOFIA ve HST ile Simbiyotik Mira HM Sge’nin Çok Dalga Boylu Çalışması”, 11 Ocak 2024, Astrofizik Dergisi.
DOI: 10.3847/1538-4357/ad12c9
Hubble uzay teleskobu Otuz yılı aşkın süredir faaliyet gösteriyor ve evrene dair temel anlayışımızı şekillendiren çığır açıcı keşifler yapmaya devam ediyor. Hubble, NASA ve ESA arasındaki uluslararası işbirliğinin bir projesidir (Avrupa Uzay Ajansı). NASA’nın Greenbelt, Maryland’deki Goddard Uzay Uçuş Merkezi teleskop ve görev operasyonlarını yönetiyor. Merkezi Denver, Colorado’da bulunan Lockheed Martin Space, aynı zamanda Goddard’daki görev operasyonlarını da destekliyor. Astronomi Araştırma Üniversiteleri Birliği tarafından işletilen Baltimore, Maryland’deki Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü, NASA için Hubble bilim operasyonlarını yürütüyor.