Geçtiğimiz yıl, Orion Bulutsusu’nu James Webb Uzay Teleskobu (JWST) ile inceleyen gökbilimciler, bölgede serbestçe dolaşan ilginç gezegen kütleli nesneler keşfettiler. Bu keşif, gezegenlerin ve yıldızların oluşumuyla ilgili yerleşik fikirlere şüphe düşürdü. Yeni araştırmalar, JuMBO’lar (Jüpiter kütleli ikili nesneler) olarak adlandırılan bu nesneleri çevreleyen gizeme yeni bir derinlik kattı.
JuMBO’lar ne yıldız ne de gezegendir. İlk olarak Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) kıdemli bilimsel danışmanı Mark McCaughreen ve meslektaşları tarafından keşfedildi. Bu nesneler, Dünya’dan yaklaşık 1.350 ışıkyılı uzaklıkta bulunan ve yeni yıldızların doğduğu yer olan Orion Bulutsusu’nda tespit edildi.
JuMBO’yu daha fazla incelemek için araştırmacılar, ABD Ulusal Radyo Astronomi Gözlemevi’ndeki 27 radyo teleskopundan oluşan Çok Büyük Dizi tarafından toplanan verileri kullandılar. JuMBO tarafından tespit edilen 40 nesneden yalnızca bir çift nesneden gelen radyo sinyalleri tespit edildi.
Özellikle ilgi çekici olan “JuMBO 24” çiftidir. Araştırmacılar, bu çiftteki her iki nesnenin de Jüpiter gezegeninin kütlesini 11 kat aşan bir kütleye sahip olduğunu belirtiyor. Bu da onları JWST tarafından kaydedilen bu türdeki en büyük nesneler haline getiriyor. Geriye kalan JuMBO’ların kütlesi, güneş sistemindeki en büyük gezegenin kütlesini 3 ila 8 kat arasında aşıyor.
Gözlemlenen JuMBO radyo sinyalleri, kahverengi cücelere özgü radyo sinyalleriyle karşılaştırıldığında önemli ölçüde daha yüksek yoğunluğa sahipti. Kahverengi cüceler, yıldız olma potansiyeline sahip olan ancak Güneşimiz gibi çekirdeklerinde hidrojeni helyuma dönüştürecek kadar kütle kazanmamış nesnelerdir. Kahverengi cücelerin kütleleri tipik olarak 13 ila 75 Jüpiter kütlesi arasında değişir.
JuMBO’lar çiftler halinde bulunan sıcak, gazlı ve nispeten küçük nesnelerdir. Geleneksel olarak ikili sistemlerde daha az güçlü yıldız cisimlerinden ziyade yalnızca büyük yıldızların var olduğu varsayıldığından, bu onları sıra dışı kılmaktadır. Büyük yıldızların yaklaşık %75’i ikili sistemlerdedir; bu oran Güneş büyüklüğündeki yıldızlar için %50’ye, en küçük yıldızlar için ise %25’e düşer. Dolayısıyla ikili sistemlerde kahverengi cücelerin tespit edilme olasılığı sıfıra yaklaşmaktadır. Kütlesi kahverengi cücelerden daha düşük olan JuMBO’lar, yıldız olarak oluşmuş olsalardı ikili sistemlerde var olamazlardı.
Ancak JuMBO’lar yıldız olarak oluşuyorsa, Orion’da bulunanların sayısı, ikili yıldız nesnelerinin sıklığının, kahverengi cücelerin kütlelerinin altındaki kütlelerde bir nedenden ötürü önemli ölçüde arttığını gösteriyor. Bu henüz yıldız oluşum modellerinde dikkate alınamıyor.
Eğer gezegen kütleli nesneler mevcut yıldız oluşumu modelleriyle açıklanamıyorsa, o zaman gezegen olarak doğabilirler. Ancak JuMBO çiftlerinin, ana yıldızlarının geride bıraktığı disklerdeki artık malzemeden gezegenler olarak mı oluştuklarını açıklamak zordur.
Bazı gezegenlerin, diğer yıldız sistemleriyle çarpışmalar gibi yerçekimi etkilerinin bir sonucu olarak ana yıldız sistemlerinden atıldığı bilinmektedir. Sonuç olarak, Orion Bulutsusu’ndaki JuMBO’ya çok benzeyen, ana yıldızı olmayan nesneler olan “haydut gezegenler” haline gelirler. Ancak bu “haydut gezegenleri” üreten sürecin, yerçekimsel olarak birbirine bağlı gezegen çiftlerini yok etmesi gerekiyor.
Araştırmacılar JuMBO’nun neden çiftler halinde sonuçlandığını henüz açıklayamıyorlar. Açıklama çabalarını zorlaştıran şey, bu çiftlerden bazılarının birbirinden çok uzak mesafelerde bulunmasıdır. Örneğin bir çift JuMBO, Dünya ile Güneş arasındaki mesafenin 300 katı uzaklıkta bulunuyor. Diğer çiftler Güneş Sisteminin ölçeğine göre ayrılıyor, bu da aralarında zayıf bir çekimsel bağlantı olduğunu gösteriyor.
Rodriguez ve meslektaşları daha önce Sanal Radyo Teleskobu’nu (VLA) kullanarak bulutsuyu inceledikleri için Orion’a oldukça aşinaydı. Dolayısıyla JWST’nin kızılötesi verilerinde JuMBO’lar göründüğünde ekip, bu nesnelerin radyo dalgası karşılıklarını bulmak için arşivlenmiş radyo dalgası gözlemlerini incelemeye karar verdi.
“VLA arşivinden veri aldık, kalibre ettik ve üç veri “çağının” hepsinde JuMBO’yu bulduk. Rodriguez, “En büyük JuMBO ikilisinden radyo dalgası emisyonları tespit ettik, ancak diğerlerinin neden radyo dalgası gözlemlerinde tespit edilmediği belli değil” dedi.
Ekip, bileşenlerinin JuMBO 24 ikili sistemindeki iki 11-Jüpiter kütleli nesneden daha küçük olması nedeniyle diğer JuMBO’ların da radyo dalgaları yayabileceğine inanıyor.Bilim insanları, daha derin modeller ve daha fazla gözlem yoluyla JuMBO’lar hakkındaki bilgilerini derinleştirmeyi umuyor. Bir hipotez, JuMBO’ların hızlı hareket ettiğini öne sürüyor; bu da onların yıldızların etrafında gezegenler halinde oluştuklarını ve ardından sistemden atıldıklarını gösteriyor olabilir. Alternatif olarak JuMBO’lar yıldızlara benzer şekilde devasa gaz ve toz bulutlarından oluşabilir. Herhangi bir açıklama, yıldızların ve gezegenlerin kendi sistemlerinde nasıl oluştuğunu ve geliştiğini yeniden düşünmeye sevk edecektir.
Rodriguez, JuMBO 24’ten gelen radyo sinyallerinin yaşam belirtileri gösterdiği yönündeki iddiaları reddediyor. JuMBO’nun uyduları olsaydı, yeraltı okyanuslarında yaşamın Europa, Ganymede ve Enceladus’ta önerilene benzer şekilde var olabileceğini belirtiyor. Ancak JuMBO’nun gençliği nedeniyle (Dünya’nın 4,6 milyar yılıyla karşılaştırıldığında sadece birkaç milyon yaşında), yaşamın gelişme olasılığı artık düşük.
Bilim insanları, gezegen oluşumu ve evrimi konusundaki anlayışımızı ilerletmek için JuMBO’ları ve özelliklerini incelemeye devam ediyor. Ancak JuMBO’lar güneş sistemi dışında yaşam arayışı için umut vaat eden adaylar değil.
Yani JuMBO’lar 2020’lerin astronomik keşfi ve yıldızların ve gezegenlerin oluşumunu daha iyi anlamak isteyen bilim insanları için ilginç hedefler olsa da, güneş sisteminin ötesinde yaşam arayışının hedefi olmayabilir.