Gündönümü nedir? Bir astronom günlerin, yılların ve mevsimlerin uzun ve kısasını açıklıyor.

Herkese mutlu gündönümü! 2023’teki yıl ortası gündönümü 21 Haziran’da 14:58 UTC’ye (veya benim yazdığım gibi daha gelişmiş zaman dilimlerinde 22 Haziran’ın erken saatlerine) denk geliyor.

Bunu nerede okuduğunuza bağlı olarak, bu ya sizin kış gündönümünüz (güney yarımkürede olanlar için) ya da yaz gündönümü (kuzeyli okuyucularımız için) olacaktır.

Ama gündönümü nedir? Günlük yaşamlarımız için ne anlama geliyor? Cevap, yörüngelerde, yani Dünya’nın güneşin etrafında dönerken dönme ve sallanma şeklinde özetlenebilir.

Mevsimler: hareketli bir platformun sonucu

Dünya, güneşin etrafında 365 günden biraz fazla bir sürede dönen hareketli bir platformdur. İnanılmaz yörünge hızımıza (saniyede yaklaşık 30 kilometre) rağmen bu hareketi hissetmiyoruz. Bunun yerine, bize güneş yıl boyunca hareket ediyormuş gibi görünüyor.

Bir an için Dünya’nın atmosferini kaldırabileceğinizi, arka plandaki yıldızları güneşle aynı anda ortaya çıkarabileceğinizi hayal edin. İnanılmaz derecede uzak olan bu yıldızlar, Dünya’nın gerçek dönüş süresi olan her 23 saat, 56 dakika ve 4 saniyede bir yükselip batıyor.

Bununla birlikte, güneş kabaca her 24 saatte bir doğup batıyor – “güneş günü”nü Dünya’nın gerçek dönüş süresinden 3 dakika 56 saniye daha uzun yapıyor.

Bu fark, güneşin arka plandaki yıldızlara karşı görünen hareketinin sonucudur. Hayali havasız Dünya’mızdan, güneşin bir yıl içinde gökyüzünde bir tam tur atarak zodyakın takımyıldızları arasında yavaş yavaş kaydığını görürdük.

Ama işler biraz daha karmaşık. Görüyorsunuz, hareketli platformumuz devrildi, yaklaşık 23,5 derece yan yattı.

Güneşin etrafında hareket ettikçe, gezegenimiz dönüşümlü olarak bir yarım küreyi yıldızımıza doğru, sonra tekrar uzaklaştırır. Mevsimlerin oluşmasının nedeni budur.

Yarımküreniz güneşe doğru eğildiğinde, öğlen güneşi gökyüzünde yüksekte olan uzun yaz günleri yaşarsınız. Altı ay sonra, yana yattığınızda kış gelir; öğlen güneşi alçalır, günler kısalır ve havada bir soğukluk olur.

Bu uç noktalar arasında, güneş yavaş yavaş kuzeye ve güneye doğru kayar. Hareketinin en uç noktalarında, Ekvatorun 23,5° kuzeyinden (yaz ortası kuzey yarımküre) veya 23,5° güneyden (güney yaz ortası) yukarıda olacaktır.

Toplamda, güneşin hareketi onu yaklaşık 47° ayrı iki uç arasında hareket ettirir. Kışın gökyüzünde alçak, yazın yüksek.

Peki gündönümü nedir?

İki gündönümü, güneşin gökyüzünde en uzak kuzeyde (bugün sahip olduğumuz şey) veya en güney konumunda olduğu noktalardır.

Güneş gökyüzünde en kuzeydeyken, güney yarımküredeki konumlardan öğle vakti gökyüzünde en alçakta görünecek. Bu aynı zamanda takvim yılının en kısa gün ışığı süresi anlamına gelir.

Kuzey yarımkürede durum tersine çevrilir – yaz gündönümü, öğlen güneşini yılın en uzun gün ışığı periyoduyla birlikte gökyüzünde en yükseğe yerleştirir.

Altı ay sonra, bu yıl 22 Aralık’ta, güneşin gökyüzündeki en güney noktasında olduğu noktayı belirleyen diğer gündönümünü yaşayacağız. Bu, güney yarım küredekiler için en uzun günü, kuzeydekiler için en kısa günü beraberinde getirecek.

Bulunduğunuz yerde güneşin ne zaman doğup batacağını öğrenmek kolaydır. Bugünlerde birçok web sitesi bu bilgileri sağlıyor—burada, örneğin, tüm bu bilgiler memleketim için – güneydoğu Queensland’deki Toowoomba.

Mevsimleri Tanımlamak: İklim mi, Kozmoloji mi?

Bir astronom ve dünya çapındaki birçok insan için bugün mevsimlerin değişimini işaret ediyor. Güney yarımkürede kışın ilk günüdür. Kuzeyde, yazın ilki.

Garip bir şekilde, gündönümleri aynı zamanda yaz ortası günü ve kış ortası günü olarak da bilinir – bu da kışın kış ortasında başladığı gibi garip bir fikre yol açar!

Mevsimlerin bu astronomik tanımına göre yaz, yaz ortasından sonbahar ekinoksuna (güneş Ekvator’u geçtiğinde) kadar sürer. Sonbahar, bu ekinokstan kış ortası gününe kadar sürer. Kış, kış ortasından ilkbahar ekinoksuna, ilkbahar ise ilkbahar ekinoksundan yaz ortasına kadar devam eder.

Ancak Avustralya’da çoğu insan mevsimlerin Mart, Haziran, Eylül ve Aralık aylarının ilk gününde başladığına aşinadır.

Nedeni, iklimimizin nasıl davrandığına bağlıdır. Basit bir evrende, en uzun günün en sıcak (güneşin Dünya’yı ısıtması için en fazla zaman olduğu) ve en kısa günün en soğuk (her şeyin soğuması için en fazla karanlık saat) olması beklenir.

Ancak, işler biraz daha karmaşıktır. Atmosferin, yerin ve özellikle okyanusların ısınması ve soğuması uzun zaman alır. Sonuç? Pek çok yer için (ama hepsi değil!) yılın en sıcak zamanı yaz ortasından birkaç hafta sonra gelir.

Günler kısalırken okyanus, yer ve hava ısınmaya devam ediyor. Benzer şekilde, kışın en soğuk zamanı genellikle kış ortasından sonraki birkaç haftadır.

Yaz konseptimiz (gökbilimcinin tanımından ziyade) bunun üzerine inşa edilmiştir. Yaz ortasını yılın en sıcak zamanı, kış ortasını ise en soğuk zamanı olarak düşünürüz.

Her zaman başka bir sır vardır

Yılın geri kalanının en kısa (ya da en uzun) gününün tadını çıkarmanız için sizi baş başa bırakmadan önce, mevsimlerle ilgili çoğu insanın takdir etmediği harika bir gerçek daha var. Mevsimlerin eşit uzunlukta olduğunu hayal ediyoruz – 12 aylık bir yılda her birinin üç ayı.

Ama unutuyoruz. Bütün aylar aynı değildir. Bazıları diğerlerinden daha kısadır (zayıf Şubat).

Bir takvime bakın ve her astronomik mevsimdeki günleri toplayın, şaşırtıcı bir şey bulacaksınız.

22 Aralık’tan 21 Mart’a kadar olan güney yarım küre yazı (kuzey kışı) sadece 89 gün sürer. Buna karşılık güney kışı (kuzey yazı) neredeyse 94 gündür!

Güney sonbaharı (Mart-Haziran) neredeyse 93 gün sürerken kuzey sonbaharı (Eylül-Aralık) sadece 90 gündür.

Bu varyasyonların arkasındaki sebep, bir kez daha Dünya’nın yörüngesidir. Güneşin etrafında hareket ettikçe, yıldızımıza olan mesafe biraz değişir.

Bazen yıldızımıza daha yakınızdır ve Dünya yörüngesinde daha hızlı hareket eder. Diğer zamanlarda daha mesafeliyiz ve daha yavaş hareket ediyoruz.

Sadece birkaç hafta içinde, 7 Temmuz’da Dünya, gökbilimcilerin “günötesi” dediği, güneşten en uzak noktasına ulaşacak. O tarihte yıldızımızdan 152 milyon kilometreden fazla uzakta olacağız.

Altı ay sonra, 3 Ocak 2024’te, 147 milyon kilometreden biraz daha uzakta, güneşe en yakın noktamız olan “perihelion”da olacağız.

Bu gerçekten astronominin güzelliklerinden birini vurgulamaktadır. Basitçe söylemek gerekirse – her zaman başka bir sır vardır – bir şeye ne kadar derinlemesine bakarsanız, o kadar güzel karmaşıklık bulacaksınız.

İşte bir 93 günlük kış daha!

Bu makale şu adresten yeniden yayınlanmıştır: Konuşma Creative Commons lisansı altında. Okumak orijinal makale.