Kırmızı bir üstdev yıldız olan Betelgeuse, kış takımyıldızı Avcı Avcı’nın sağ üst omzunda parlak, yakut kırmızısı, parıldayan bir ışık noktası olarak görünüyor. Ancak, yakından bakıldığında, gökbilimciler bunun 400 gün boyunca düzenli aralıklarla kalp atışı yapan, kaynayan bir canavar olduğunu biliyorlar. Bu yaşlanan yıldız, yaklaşık 1 milyar mil gibi şaşırtıcı bir çapa kadar şiştiği için bir üstdev olarak sınıflandırılıyor. Güneş sistemimizin merkezine yerleştirilseydi, yörüngesine ulaşırdı. Jüpiter.
Yıldızın nihai kaderi bir süpernova olarak patlamak. Sonunda bu gerçekleştiğinde, Dünya’dan gündüz gökyüzünde kısaca görünecek. Ama son patlamadan önce bir sürü havai fişek atılıyor. Hubble ve diğer teleskopları kullanan gökbilimciler, yıldızın 2019’da görünür yüzeyinin büyük bir bölümünü patlattığı sonucuna vardılar. Bu daha önce bir yıldızda hiç görülmemişti. Huysuz Güneşimiz rutin olarak dış atmosferinin, yani koronanın toplu atılımlarından geçer. Ancak bu olaylar, Betelgeuse’de görülenden çok daha zayıf.
İlk ipucu, 2019’un sonlarında yıldız gizemli bir şekilde karardığında geldi. Soğudukça, püskürtülen yüzeyden devasa bir örtücü toz bulutu oluştu. Gökbilimciler şimdi ayaklanma için bir senaryo oluşturdular. Ve yıldız hala yavaş yavaş iyileşiyor; fotosfer kendini yeniden inşa ediyor. Ve iç mekan, yıldızın normal döngüsünü bozan, balyozla vurulmuş bir çan gibi yankılanıyor. Bu, canavar yıldızın yakın zamanda patlayacağı anlamına gelmiyor, ancak yaşamın ileri dönemlerindeki sarsılmalar gökbilimcileri şaşırtmaya devam edebilir.
Bu çizim, kırmızı üstdev yıldız Betelgeuse’nin görünür yüzeyinin büyük bir parçasının devasa kütle atımının ardından parlaklığındaki değişiklikleri gösteriyor. Kaçan malzeme, Dünya’dan görüldüğü gibi yıldızı geçici olarak daha sönük gösteren bir toz bulutu oluşturmak için soğudu. Bu benzeri görülmemiş yıldız sarsıntısı, canavar yıldızın astronomların 200 yıldan uzun süredir ölçtüğü 400 günlük salınım periyodunu bozdu. İç kısım şimdi bir tabak jelatin tatlısı gibi sallanıyor olabilir. Kredi: NASA, ESA, Elizabeth Wheatley (STScI)
Hubble, Kırmızı Süperdev Yıldız Betelgeuse’nin Tepesini Patlattıktan Sonra Yavaşça İyileştiğini Görüyor
Verileri analiz ettikten sonra NASA‘s Hubble uzay teleskobu ve diğer birkaç gözlemevinde, gökbilimciler, parlak kırmızı süperdev yıldız Betelgeuse’nin 2019’da kelimenin tam anlamıyla tepesini havaya uçurduğu, görünür yüzeyinin önemli bir bölümünü kaybettiği ve devasa bir Yüzey Kütle Atımı (SME) ürettiği sonucuna vardılar. Bu, normal bir yıldızın davranışında daha önce hiç görülmemiş bir şey.
Güneşimiz, Koronal Kütle Atımı (CME) olarak bilinen bir olayda rutin olarak zayıf dış atmosferinin, koronanın parçalarını üfler. Ancak, Betelgeuse SME, tipik bir CME’den 400 milyar kat daha fazla kütle patlattı!
Canavar yıldız, bu feci çalkantıdan hala yavaş yavaş toparlanıyor. “Betelgeuse şu anda çok sıra dışı şeyler yapmaya devam ediyor; iç mekan adeta zıplıyor,” dedi Astrofizik Merkezi’nden Andrea Dupree | Harvard & Smithsonian, Cambridge, Massachusetts’te.
Bu yeni gözlemler, kırmızı yıldızların, süpernova olarak patlamadan önce, nükleer füzyon fırınları yanarken hayatlarının sonlarında nasıl kütle kaybettiklerine dair ipuçları veriyor. Kütle kaybı miktarı kaderlerini önemli ölçüde etkiler. Ancak Betelgeuse’un şaşırtıcı derecede huysuz davranışı, yıldızın yakın zamanda patlamak üzere olduğunun kanıtı değil. Dolayısıyla kütle kaybı olayı, mutlaka yakın bir patlamanın sinyali değildir.
Dupree şimdi, yıldızın patlamadan önceki, sonraki ve patlama sırasındaki huysuz davranışının tüm yapboz parçalarını bir araya getirerek yaşlanan bir yıldızda daha önce hiç görülmemiş devasa bir sarsıntının tutarlı bir hikayesini ortaya çıkarıyor.
Buna STELLA robot gözlemevi, Fred L. Whipple Gözlemevi’nin Tillinghast Reflektör Echelle Spektrografı (TRES), NASA’nın Güneş Karasal İlişkiler Gözlemevi uzay aracı (STEREO-A), NASA’nın Hubble Uzay Teleskobu ve Amerikan Değişken Birliği’nden yeni spektroskopik ve görüntüleme verileri dahildir. Yıldız Gözlemciler (AAVSO). Dupree, Hubble verilerinin gizemi çözmeye yardımcı olmak için çok önemli olduğunu vurguluyor.
“Daha önce bir yıldızın yüzeyinde büyük bir kütle atımı görmemiştik. Tam olarak anlamadığımız bir şeyler oluyor. Hubble ile doğrudan gözlemleyebileceğimiz ve yüzey ayrıntılarını çözebileceğimiz tamamen yeni bir fenomen. Yıldızların evrimini gerçek zamanlı olarak izliyoruz.”
2019’daki titanik patlamaya muhtemelen yıldızın derinliklerinden köpüren bir milyon milden daha geniş bir konvektif bulut neden oldu. Bu, fotosfer parçasının ürettiği toz bulutunun altında yıldızı büyük bir soğuk yüzey alanıyla bırakarak fotosfer yığınını patlatan şoklar ve titreşimler üretti. Betelgeuse şimdi bu sakatlıktan kurtulmak için mücadele ediyor.
Ay’ımızın kabaca birkaç katı ağırlığa sahip olan kırık fotosfer parçası, uzaya fırladı ve Dünya gözlemcilerinin gördüğü gibi yıldızdan gelen ışığı engelleyen bir toz bulutu oluşturmak için soğudu. 2019’un sonlarında başlayan ve birkaç ay süren karartma, yıldızın parlaklığını değiştiren arka bahçe gözlemcileri tarafından bile kolayca fark edildi. Gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biri olan Betelgeuse, Orion takımyıldızının sağ omzunda kolayca bulunur.
Daha da inanılmazı, süperdevin 400 günlük nabız hızı şimdi belki de en azından geçici olarak gitti. Yaklaşık 200 yıldır gökbilimciler, Betelgeuse’un parlaklık değişimleri ve yüzey hareketlerindeki değişikliklerde açıkça görüldüğü gibi bu ritmi ölçtüler. Bozulması, patlamanın vahşetine tanıklık ediyor.
Dupree, yıldızın düzenli titreşimi sağlayan iç konveksiyon hücrelerinin, dengesiz bir çamaşır makinesi küveti gibi sallanıyor olabileceğini öne sürüyor. TRES ve Hubble spektrumları, dış katmanların normale dönebileceğini ima ediyor, ancak fotosfer kendini yeniden oluştururken yüzey hala bir tabak jelatin tatlısı gibi zıplıyor.
Güneşimiz, dış atmosferin küçük parçalarını havaya uçuran koronal kütle fırlatmalarına sahip olsa da, gökbilimciler hiç bu kadar büyük miktarda bir yıldızın görünür yüzeyinin uzaya fırlatıldığına tanık olmadılar. Bu nedenle, yüzeysel kütle ejeksiyonları ve koronal kütle ejeksiyonları farklı olaylar olabilir.
Betelgeuse şimdi o kadar büyük ki, güneş sistemimizin merkezindeki Güneş’in yerini alsaydı, dış yüzeyi Jüpiter’in yörüngesini geçecekti. Dupree, Hubble’ı kullandı yıldızın yüzeyindeki sıcak noktaları çözmek için 1996. Bu, Güneş dışındaki bir yıldızın ilk doğrudan görüntüsüydü.
NASA’nın Webb Uzay Teleskobu, fırlatılan malzemeyi yıldızdan uzaklaşmaya devam ederken kızılötesi ışıkta tespit edebilir.
Hubble Uzay Teleskobu, NASA ve ESA (Avrupa Uzay Ajansı) arasındaki uluslararası işbirliği projesidir. NASA’nın Greenbelt, Maryland’deki Goddard Uzay Uçuş Merkezi teleskopu yönetiyor. Baltimore, Maryland’deki Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü (STScI), Hubble bilim operasyonlarını yürütüyor. STScI, Washington DC’deki Astronomi Araştırma Üniversiteleri Birliği tarafından NASA için işletilmektedir.