Rusya’nın Sovyet tarihiyle uzlaşmakla uğraşan ve mağdurlara söz hakkı veren en eski sivil haklar örgütü aslında yasaklı. İddialar, günümüzün güçlülerine karşı olan bir tutumu reddetmenin bahanesiydi.
Polisler, Memorial organizasyonuna afişle destek vermek isteyen bir kişiyi adliye önünde yönlendiriyor. Kuruluşun logosunun yanında “Her zaman yaşayacağız” yazıyor.
Rusya Yüksek Mahkemesi Salı günü Başsavcılık, Adalet Bakanlığı ve Roskomnadzor sansür dairesinin önergesini onayladı ve Rusya’nın en eski ve en önemli sivil haklar örgütü Memorial International’ın kapatılmasına karar verdi. Memorial, her şeyden önce, sözde “yabancı ajanlar”, yani sivil toplum kuruluşları ve yurtdışından finanse edilen medyaya ilişkin mevzuatı sistematik olarak ihlal etmek ve böylece anayasada yer alan hakları ihlal etmekle suçlandı. Yasal temsilciler, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de dahil olmak üzere bir temyiz başvurusunda bulundular.
alaycı argümanlar
Memorial temsilcilerinin ve yasal savunucularının, bu kadar çok sosyal karizmaya, tarihi öneme ve muazzam değerlere sahip bir örgütü sırf teknik suistimal nedeniyle kapatmanın orantısız olacağı iddiası, yargıç Alla Nazarova’yı sektirdi. Her durumda, davacılar her zaman daha fazla ilgilendiler.
Bu, birkaç güne yayılan yargılama sürecinde ve son olarak Cumhuriyet Başsavcılığı’nın savunmalarında giderek daha net bir şekilde ortaya çıktı. Memorial, yalnızca geçmişin ihtişamını vurgulayan ve Sovyet tarihinin karanlık taraflarını üzücü ama acılı bir sapma olarak görelileştiren bir devlet anma politikasına artık uymuyor. Savcı Alexei Shafyarov kapanış konuşmasında, “Kazananların torunları olarak bizler, şanlı geçmişimizle gurur duymak yerine neden utanalım ve pişmanlık gösterelim?” diye sordu.
Hatta daha önce “Rusya Gazileri” Derneği tarafından Memorial’a karşı kullanılan bir ifadeyi bile aldı: Örgüt, Sovyetler Birliği’nin bir terörist devlet olarak yalancı bir resmini çiziyor. Bunu yabancı fonlarla ve Memorial’ın “yabancı ajan” olarak sınıflandırılmaktan duyduğu memnuniyetsizlikle ilişkilendirdi. Böyle bir şeye ancak yurt dışından sponsor olunabilir ve tabii ki kurum bunu kapatmak istemiyor.
Memorial’ın diyalog vaaz ettiği iddiası özellikle alaycıydı, ancak örgütün olayları düzenli olarak kaosa dönüştü. Savcılık, bunun, Ekim’de bir film gösterimi sırasında olduğu gibi, devlet veya yarı-devlet yapıları tarafından desteklenen ve polis tarafından hoş görülen yabancı davetsiz misafirlerden geldiği gerçeğini gizledi.
Korkunç yeni iddialar
Duruşma sürerken, savcılık, Memorial’ın Ajanlar Yasasını düzgün bir şekilde uygulayıp uygulamadığını sorgulamaya dahil oldu. Örgüt temsilcileri, halka açık yerlerinin doğru işaretlenmesiyle ilgili şikayetleri hızla çözdüklerini kanıtlamaya çalıştı. Ayrıca Adalet Bakanlığı ve Roskomnadzor’dan yasaya tam olarak nasıl uyulacağı konusunda defalarca açıklama talep ettiklerini de belirttiler. Ancak savcılık, örgütün içerik olarak reddettiği için yasaya uymak istemediğinden şüpheleniyor. Bu da bir tür yanlış anlama olarak yorumlandı.
Aniden tamamen yeni argümanlar da bilinçaltında bir rol oynadı. İsrailli bir tarihçi Ağustos ayında, Stalinist baskının rehabilite edilen kurbanlarının listesinin Nazi suçlarına karışmış kişilerin isimlerini içerdiğine dikkat çekti. “Rusya Gazileri” gibi yurtsever dernekler bunu minnetle karşıladı ve Memorial’ı Nazi duygularının destekçisi olarak görünmekle suçladı. Memorial yetkilileri bunu şiddetle reddetti. Listelerde her zaman hatalar olur, ancak bunlar hemen düzeltilir.
Baskı altında hafıza çalışması
Bugünün Rus devleti, adalet ve kanun önünde eşitlik kisvesi altında, Memorial’ın andığı kurbanların ve örgütün muhalif kurucularının mahkum edildiği Sovyet rejiminin uşakları gibi “yanlış” duyguları yargılıyor. Sürecin savunucularından Maria Eismont, örgütün dağılmasının Sovyet döneminin siyasi baskısına geri döneceğini söyledi.
Rusya’nın hafızası için çok önemli olan, Nobel Barış Ödülü sahibi ve eski Sovyet muhalifi Andrei Sakharov tarafından ortaklaşa kurulan ve zamanın Cumhurbaşkanı Mihail Gorbaçov’un hayırsever bir şekilde eşlik ettiği örgütün tasfiyesi, bugün Rusya ve onun yöneticileri hakkında yıkıcı bir yargıdır. Sadece birkaç yıl önce, Başkan Vladimir Putin, Moskova şehir merkezinde Stalin’in baskısının kurbanlarına bir anıt olan Hüzün Duvarı’nı açtı. Devlet, Moskova’da modern bir gulag müzesini finanse ediyor.
Aynı zamanda, ulusal vatanseverliğin yükselişi ve resmi doktrine uymayan her şeyin gitgide daha katı kontrolü sırasında, anma çalışmasının kapsamı gitgide daraldı. Eski bir Gulag esir kampında kurulan tek müze olan müzeye, şimdi faillerin bakış açısı hakim.
Okullar için eğitim programları, Rusya’nın her yerinden öğrencilerin Stalinist dönem boyunca ailelerinin tarihiyle boğuşmalarını sağlamak için düzenlenen yazma yarışmaları giderek daha fazla kısıtlandı. “Vatanseverlik”in eğitim kurumlarında sadece devletin tanımladığı bir mutlak bağlılıkla teşvik edildiği bir dönemde, bu devletin mağdurlarına bakış açısı bir provokasyona dönüşüyor.